گاز کربنیک یک ترکیب شیمیایی است که شامل اتمهای کربن و اکسیژن میشود. در اصطلاح علمی به آن دیاکسید کربن (CO) هم اشاره میشود. در این ترکیب، یک اتم کربن به یک اتم اکسیژن وصل شده است.
این گاز بهطور طبیعی در مواردی نظیر تنفس حیوانات، احتراق سوختهای فسیلی، و فعالیتهای صنعتی تولید میشود.
به عنوان یک گاز خنککننده در صنایع مختلف مورد استفاده قرار میگیرد.
در تولید نساجی و خطوط تولید غذا، به عنوان یک عامل ایمنی در جلوگیری از رشد باکتریها و میکروبها به کار میرود.
در نساجی، به عنوان یک عامل تنظیمکننده pH در آبهای متناوب استفاده میشود.
توجه داشته باشید که گاز کربنیک (CO₂) با گاز منواکسید کربن (CO) که یک گاز سمی است، متفاوت است. گاز کربنیک بیسم است و در شرایط نرمال زندگی، مخرج اصلی تنفس انسانها و حیوانات است.
دیاکسید کربن: CO₂
در دما و فشار استاندارد، دیاکسید کربن به صورت گازی و بیرنگ است.
دیاکسید کربن در دماها و فشارهای مختلف میتواند به عنوان گاز، مایع یا جامد (به عنوان یخ خشک) ظاهر شود.
قزوین کربنیک مرغوب ترین تولید کننده گاز کربنیک با خلوص بالا در ایران.
بطور ساده تر زمانی که کربن می سوزد و سوختن کامل صورت می گیرد، این گاز تولید می شود. گازکربنیک دارای دو پیوند دوگانه O=C=O می باشد. تعداد پیوندهای کوالانسی در آن، 4 می باشد و دو ناحیه الکترونی دارد, گازی است بی رنگ، بی بو و غیر قابل اشتعال, سنگین تر از هوا است و 3 درصد از هوا را تشکیل می دهد. در صورت انتنشاق گازکربنیک، ابتدا احساس تنگی نفس خواهید کرد و پس از مدت زمان طولانی ممکن است باعث خفگی شود و بر خلاف اکسیژن که سبب شعله ور شدن آتش می شود، باعث خفگی و خاموش شدن آتش می گردد. به همین خاطر در کپسولهای آتش نشانی از دی اکسیدکربن استفاده می شود.
گیاهان در فرآیند فتوسنتز برای تولید کربوهیدراتها با گرفتن گازکربنیک، اکسیژن تولید می کنند. یکی دیگر از گازهای گلخانه ای، دی اکسیدکربن می باشد که باعث می شود اشعه های خورشید با طول موج پایین و با گذشتن از ابرهایی که نیز جزء گازهای گلخانه ای محسوب می شوند، عبور و بعد از برخورد با سطح زمین بازتاب شده و طول موج آن افزایش می یابد و از پرتوهای فرابنفش به فروسرخ تبدیل می گردد. پرتو های فروسرخ خطرناک نبوده و پس از برخورد، به گازهای گلخانه ای باز می گردند و نمی توانند از آنجا عبور کنند. این امر باعث گرمای محیط می شود.
گازکربنیک موجود در اتمسفر در نقش یک محافظ حرارتی برای زمین کار می کند و با اثر طبیعی گلخانه ای، مانع سرد شدن زمین می گردد. اگرچه تراکم بالای این گاز در جو زمین که با سوختن سوخت های فسیلی تولید می شود، به عنوان آلاینده جوی شناخته می شود.
در حال حاضر غلظت گازکربنیک حدود چهار صدم درصد یعنی 412 واحد PPM است که از سطح قبل صنعتی 280 واحد افزایش یافته است. منابع طبیعی شامل آتش فشان، چشمه های آب گرم و چشمه های جوشان هستند که با حل شدن آب و اسیدهایی که از سنگ ها ی کربنات آزاد می شوند. از آنجا که دی اکسیدکربن در آب حل می شود، بطور طبیعی در آبهای زیرزمینی، رودخانه ها و دریاچه ها، یخ های پوشیده شده، یخچالها و آب دریا وجود دارد که در رسوبات نفت و گاز طبیعی وجود دارد. در حالت معمولی بدون بو ولی در غلظت های بالا بوی تند و اسیدی دارد.
از انواع کربن موجود در طبیعت، گازکربنیک جوی منبع اصلی برای زندگی بر روی زمین محسوب می شود که توسط تمام موجودات از جمله انسان که از هوا تنفس می کنند، تولید میشود و میتواند به آب هم منتقل شود.
دی اکسیدکربن را در جوشکاری، خاموش کردن آتش، اسلحه های هوایی، بازیابی نفت و غیره و فرم مایع آن بعنوان افزودنی در آب آشامیدنی و نوشابه ها و آب میوه ها و انواع نوشیدنی ها اضافه میشود تا آن را گازدار کند. شکل جامد دی اکسید کربن را به نام یخ خشک می شناسند.
یکی از مهمترین گازهای گلخانه ای در جو زمین گازکربنیک است. از آنجا که انتشار گازهای گلخانه ای صنعتی که در درجه اول از سوختهای فسیلی و جنگل زدایی های بوجود آمده، به سرعت در اتمسفر افزایش پیدا کرده و منجر به گرم شدن جهانی هوای کره زمین شده و همچنین باعث اسیدی شدن اقیانوس ها می شود زیرا در آب حل شده و اسید کربنیک تشکیل می شود